Luật thuế thu nhập cá nhân có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2009 và đã trải qua nhiều sửa đổi. Sau hơn 16 năm thực hiện, chính sách thuế này đã khẳng định vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh thu nhập, quản lý tài chính cá nhân và đóng góp quan trọng cho ngân sách nhà nước.

Đề xuất cắt hố

Theo thống kê, năm 2008, doanh thu từ PIT chỉ có khoảng 63 tỷ đồng. Đến năm 2024, con số này đã tăng lên gần 190.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 12% tổng ngân sách trong nước. Doanh thu này giúp bổ sung các nguồn lực cho các hoạt động an sinh xã hội, góp phần giảm nghèo.

Tuy nhiên, quá trình áp dụng luật cũng cho thấy một số sự bất cập, đặc biệt là phương pháp tính toán thuế cho thu nhập từ tiền lương và tiền lương.

Theo PGS. Phan Huu Nghi, Phó Giám đốc của Viện Tài chính Ngân hàng, Đại học Kinh tế Quốc gia, PIT hiện đang tạo ra sự không công bằng giữa các công nhân có cùng thu nhập nhưng đến từ nhiều nguồn khác nhau.

Hiện tại, nếu một cá nhân có nhiều nguồn thu nhập, tổng thu nhập này sẽ được tính toán để xác định thuế suất. Tuy nhiên, nếu thu nhập từ các nguồn bổ sung ít hơn 120 triệu/năm, đơn vị thanh toán chỉ khấu trừ 10% thuế trước khi thanh toán. Điều này dẫn đến một nghịch lý khi một cá nhân có mức thuế suất 30%, trong khi thu nhập thứ cấp chỉ được khấu trừ 10%, thấp hơn đáng kể so với mức thuế thực tế phải chịu.

Trong khi đó, một người chỉ có một nguồn thu nhập nhưng trong khung thuế cao vẫn phải trả thuế đầy đủ. Điều này tạo ra sự không công bằng, khiến người lao động có cùng thu nhập nhưng từ các nguồn khác nhau được áp dụng không đều.

Hiện tại, Việt Nam đang áp dụng thuế lũy tiến một phần với 7 bước thuế, bao gồm 5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30%và 35%. Chính sách này là để đảm bảo rằng những người cao phải trả nhiều thuế hơn. Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng biên độ thuế hiện tại quá hẹp, gây ra sự bất cập trong hệ thống thuế.

Bộ Tài chính hiện đang đề xuất một kế hoạch cắt giảm thuế từ 7 xuống mức phù hợp, đồng thời mở rộng khoảng cách thu nhập giữa các loại thuế để đảm bảo quy định thu nhập hiệu quả hơn. Mục tiêu của sự điều chỉnh này là đánh thuế cao hơn cho những người cao, nhưng vẫn tạo ra các điều kiện thuận lợi cho những người có thu nhập trung bình.

Việc xác định số lượng thuế mới sẽ dựa trên các yếu tố như thu nhập trung bình, mức sống của người dân, bối cảnh kinh tế và đề cập đến các mô hình từ các điều kiện tương tự. Nếu có quá nhiều bước thuế, hệ thống thuế sẽ trở nên phức tạp và tăng chi phí tuân thủ. Ngược lại, nếu các bước thuế quá nhỏ, khả năng điều chỉnh thu nhập sẽ giảm và mất đi sự công bằng trong chính sách thuế.

Nhiều quốc gia trên thế giới cũng đang theo xu hướng cắt giảm thuế suất trong các loại thuế tiến bộ một phần. Indonesia và Philippines hiện chỉ áp dụng 5 bước thuế, trong khi Malaysia đã giảm từ 11 bước xuống còn 9 bước trong giai đoạn từ 2021 đến 2024.

Theo PGS. Phan Huo Nghi, khoảng cách giữa các loại thuế theo hệ số hợp lý sẽ giúp hệ thống thuế trở nên ổn định, linh hoạt và tránh tình trạng của người lao động có thu nhập trung bình nhưng vẫn phải chịu thuế suất cao không hợp lý.

Một đề xuất được đưa ra là giảm từ 7 bước xuống 5 bước, kết hợp với việc mở rộng khoảng cách thu nhập giữa thuế suất. Điều này không chỉ giúp đơn giản hóa hệ thống thuế mà còn tạo ra động lực để khuyến khích người lao động tăng thu nhập, thay vì lo lắng về thuế quá mức khi thu nhập cao hơn.

Ngoài ra, một số chuyên gia đề xuất các chính sách khuyến khích thuế bổ sung cho các ngành công nghiệp cần được khuyến khích phát triển, tương tự như thuế thu nhập doanh nghiệp đang áp dụng. Hiện tại, thuế thu nhập doanh nghiệp cơ bản là 20%, nhưng có mức ưu đãi 5%, 7%, 10%hoặc 15%để hỗ trợ các khu vực ưu tiên. Trong khi đó, PIT không có ưu đãi, làm cho mức thuế suất tối đa lên tới 35%, cao hơn nhiều so với thuế thu nhập doanh nghiệp.

Việc điều chỉnh thuế suất cần tính để đảm bảo cả doanh thu ngân sách và tránh tình trạng của người lao động phải chịu quá nhiều gánh nặng thuế. Nếu lịch trình thuế hợp lý hơn, không chỉ giúp người lao động cảm thấy an toàn khi làm việc mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thúc đẩy các cá nhân phát triển thu nhập bền vững.